"Nauka to dążenie do poznania prawdy" - refleksje naukowców z WNS w Dniu Nauki Polskiej

W rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, 19 lutego, obchodzimy Dzień Nauki Polskiej, ustanowiony świętem państwowym w 2020 r. Z tej okazji zapytaliśmy naukowczynie i naukowców z Uniwersytetu Gdańskiego, czym jest dla nich nauka i dlaczego warto ją wspierać.

Dr hab. Arkadiusz Modrzejewski, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych, Instytut Politologii)

Nauka to dążenie do poznania prawdy, która odsłania się stopniowo w żmudnej pracy badawczej i intelektualnych spekulacjach. Droga do niej bywa na ogół kręta, pełna ślepych uliczek i pułapek, dlatego trzeba wytrwałości, pokory i gotowości do porzucenia utartych schematów myślowych. Prawda to wchodzenie na Mount Everest; rozwój nauki sprawia, że jesteśmy wyposażani w coraz lepszy ekwipunek, niemniej nie zwalnia nas to z odpowiedzialności i ostrożności. Zbyt pochopne sądy czy pójście na skróty prowadzić nas może do przepaści.

Dlaczego warto wspierać naukę? W dzisiejszych czasach, pełnych politycznych i międzynarodowych wyzwań, niepewności, chaosu, wyzwań związanych z pojawieniem się nowoczesnych technologii, nauka (szczególnie nauki społeczne i humanistyczne), pełni ważną misję społeczną. Poprzez odważne głoszenie prawdy Akademia staje się obrońcą wartości humanistycznych, upominając się także o prawa osób najbardziej narażonych na wykluczenie i prześladowania. Szeroko rozumiana humanistyka (w której mieszczą się przecież i nauki społeczne), jest i ma być swoistą terapią dla współczesnego człowieka i społeczeństwa: chronić jednostki i zbiorowości przed znieczulicą moralną, merkantylizmem, ksenofobią, populizmem, teoriami spiskowymi czy myśleniem imperialnym. Wspieranie nauk społecznych i humanistycznych po prostu się opłaca w perspektywie długofalowej. I nie chodzi o zwrot nakładów finansowych. Humanistyka chroni w jakimś stopniu społeczeństwo przed dehumanizacją, która towarzyszy technologizacji i merkantylizacji współczesnego świata. 

Dr hab. Mariusz Czepczyński, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej)

Nauka to nieustający proces poszukiwania i analizowania wiedzy o otaczającym nas świecie, tym widzialnym i tym, który konstruujemy w naszych głowach, oraz - co staje się obecnie szczególnie ważne - odnajdywaniu sensu w wiedzy, która przez to staje się mądrością. 

Wspieranie rozwoju nauki jest kluczowe dla postępu i rozwoju ludzkości, bo to nauka, napędzana wyobraźnią, nadzieją i skumulowaną, zweryfikowaną wiedzą obecnej i byłej społeczności badaczy, tworzy podstawy dobrostanu całej społeczności. 

Prof. dr hab. Stanisław Judycki (Wydział Nauk Społecznych, Instytut Filozofii)

Patrząc od strony czynnościowej (psychologicznej), nauka jest rezultatem dwóch procesów: (a) procesu doświadczania świata, przy czym chodzi tu zarówno o doświadczenie zewnętrzne (zmysłowe), jak i doświadczenie wewnętrzne (introspekcję), oraz (b) procesu myślenia (w tym myślenia teoretycznego). Myślenie teoretyczne to takie myślenie, którego celem jest poznanie prawdy ze względu na nią samą, natomiast celem myślenia praktycznego jest wytworzenie czegoś, używanie czegoś itp. Te dwa rodzaje myślenia nie są od siebie ściśle oddzielone, gdyż myślenie praktyczne często zawiera elementy teoretyczne, z drugiej zaś strony efekty myślenia teoretycznego mogą mieć skutki praktyczne. Nauka widziana jako efekt doświadczania świata i myślenia teoretycznego jest uporządkowanym systemem prawdziwych twierdzeń, dotyczących rożnych dziedzin przedmiotowych.

Dlaczego warto wspierać naukę?

Wszystkie nauki (przyrodnicze, formalne, humanistyczne, a także filozofia i teologia) wypływają z naturalnego ludzkiego pragnienia wiedzy i choć część wiedzy naukowej posiada zastosowania praktyczne, to zasadniczym dążeniem nauki jest poznanie prawdy ze względu na nią samą. Wiedza naukowa przyczynia się do rozwoju ducha ludzkiego i w ten sposób niejako „wynosi” go ponad wszystko, co istnieje w przyrodzie.

Dr hab. Łucja Bieleninik, prof. UG (Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii)

Nauka do dla mnie sposób odkrywania świata i poszukiwania odpowiedzi na pytania, które mnie fascynują. To proces rozwoju, który pozwala mi lepiej rozumieć otaczającą rzeczywistość oraz przyczynić się do poprawy opieki zdrowotnej i zdrowia psychicznego w zmieniającym się świecie, dłuższego i zdrowszego życia ludzi oraz lepszej jakości ich życia. 

Dlaczego warto wspierać naukę? Bo nauka oznacza rozwój społeczeństwa. Prowadzi do postępu technologicznego, który poprawia jakość życia, ułatwia codzienne funkcjonowanie i rozwiązuje globalne problemy, jak zmiany klimatyczne czy zaburzenia psychiczne. Inwestowanie w naukę może prowadzić do przełomowych odkryć, które zmieniają gospodarki i tworzą nowe miejsca pracy. Nauka to także pokonywanie wyzwań przyszłości, takich jak zdrowie psychiczne w erze technologii, różnorodności kulturowej i globalizacji, neuroróżnorodności. Tylko poprzez naukę możemy skutecznie im sprostać.

Dr hab. Sylwia Mrozowska, prof. UG (Centrum Zrównoważonego Rozwoju UG, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Politologii)

Nauka to najlepsze narzędzie do zrozumienia rzeczywistości, która nas otacza. Jest to szczególny rodzaj wiedzy, który posiada konkretną metodologię. Rządzą nią dowody empiryczne i logiczna analiza krytyczna. Dla mnie jako przedstawicielki nauk społecznych ważną cechą współczesnej nauki jest jej publiczny charakter. Oznacza to, że dostęp do niej ma każdy i każdy może podjąć się próby jej weryfikacji, może ją uogólnić oraz skrytykować. We współczesnych społeczeństwach nauka posiada potencjał wspierania procesów demokratycznych i rozwoju innowacji. Odgrywa więc ważną rolę społeczną. Nie oferuje mimo to uniwersalnej prawdy, ale nade wszystko wywołuje refleksję. I to cenię w nauce najbardziej.

Nauka nie może rozwijać się bez wsparcia. To wsparcie może być rozumiane na różne sposoby. Dla mnie ważne są dwa aspekty: społeczna akceptacja prowadzenia badań naukowych i polityczne decyzje o jej finansowaniu ze środków publicznych. Mamy mnóstwo dowodów na to, że wyniki badań naukowych bezpośrednio służą społeczeństwu, przynosząc rozwiązania wielu wyzwań codziennego życia. Postęp technologiczny (ale i społeczny czy gospodarczy) nie byłby możliwy bez odkryć naukowych i wynalazków. Jest też kluczowy dla przyszłości naszej planety i rozwiązywania globalnych problemów. Warto więc wspierać naukę i jej popularyzację - a także rozwijać refleksję nad jej wpływem na nasze codzienne życie.

Opracowano: Centrum Komunikacji i Promocji UG